Leestijd 11 minuten
Er zijn maar weinig mensen die de naam gladiool niet kennen. Zelfs in het woordenboek is de naam te vinden, maar niet alleen als ‘knolgewas met zwaardvormige bladen en levendig gekleurde bloemen’, maar ook als scheldwoord. Geen bloem heeft het zo ver gebracht.
De dood of de gladiolen
De naam gladiool is afgeleid van het Latijnse woord ‘gladius’ wat zwaard betekent. Bij de oude Romeinen werden gladiatorengevechten gehouden. Als een gladiator verloor was hij dood en als hij won werd hij bedolven onder de gladiolen. Maar helaas is er nergens iets terug te vinden over de gladiool, terwijl de plant in die tijd al bekend was.
Het zou ook uit de wielertaal afkomstig kunnen zijn, je kunt mislukken of met roem overladen worden (een bos gladiolen voor de winnaar). Het betekent dus: erop of eronder, alles of niets.
De gladiool die in 1983 de naam ‘Vierdaagse’ kreeg werd in 2016 ter gelegenheid van de 100ste Vierdaagse vervangen door de nieuwe gladiool ‘The Walk of the World’. Waarom? De ‘oude’ gladiool was zo zwaar dat een bos ervan na vier dagen lopen bijna niet te torsen was. De nieuwe gladiool is korter en lichter dan zijn voorganger.
Grootbloemige gladiolen
De eerste grootbloemige gladiool, Gladiolus x gandavensis was een kruising tussen Gladiolus cardinalis x Gladiolus psittacinus. Deze werd in 1837 gewonnen door H. Bedinghaus, de tuinman van de hertog van Aremberg in Enghien in de buurt van Gent. Deze gladiool werd in 1841 voor het eerst door L. van Houtte uit Gent op de markt gebracht.
Rond 1900 hadden veredelaars uit Engeland, Frankrijk, Nederland, Duitsland en Amerika al veel kruisingen gemaakt en uiteindelijk waren er meer dan 10.000 cultuurvariëteiten (cultivars) op de markt in de mooiste kleuren en kleurcombinaties.
Al deze 10.000 worden lang niet allemaal meer gekweekt, hoogstens een paar honderd. Maar het mooie is dat veredelaars nog steeds voor nieuwere en nog mooiere cultivars zorgen die passen bij de huidige trend.
Ook bloemen zijn aan mode onderhevig en veredelaars moeten een vooruitziende blik hebben, want het duurt minstens tien jaar voor ze een nieuwe cultivar op de markt kunnen brengen.
Rond 1900 hadden veredelaars uit Engeland, Frankrijk, Nederland, Duitsland en Amerika al veel kruisingen gemaakt en uiteindelijk waren er meer dan 10.000 cultuurvariëteiten (cultivars) op de markt in de mooiste kleuren en kleurcombinaties.
Al deze 10.000 worden lang niet allemaal meer gekweekt, hoogstens een paar honderd. Maar het mooie is dat veredelaars nog steeds voor nieuwere en nog mooiere cultivars zorgen die passen bij de huidige trend.
Ook bloemen zijn aan mode onderhevig en veredelaars moeten een vooruitziende blik hebben, want het duurt minstens tien jaar voor ze een nieuwe cultivar op de markt kunnen brengen.
Zon en warmte
Gladiolen komen oorspronkelijk uit Zuid-Afrika, maar onze tuingladiolen kom je in heel Afrika niet tegen. Maar zij staan toch nog zo dicht bij hun voorouders dat ze zon en warmte nodig hebben.
Met uitzondering van de meeste kleinbloemige gladiolen zijn ze dan ook niet winterhard in ons klimaat. Plant de knollen in april-mei als er geen vorst meer verwacht wordt op een zonnige, beschutte plek.
Ze eisen ook goed doorlatende grond en hebben een hekel aan natte voeten. Als er weinig regen valt kun je ze af en toe water geven. Geef de planten zodra ze gaan bloeien een handje organische mest, maar overdrijf niet.
Dit is vooral nuttig op arme zandgrond, op kleigrond hebben ze niets extra’s nodig.
Met uitzondering van de meeste kleinbloemige gladiolen zijn ze dan ook niet winterhard in ons klimaat. Plant de knollen in april-mei als er geen vorst meer verwacht wordt op een zonnige, beschutte plek.
Ze eisen ook goed doorlatende grond en hebben een hekel aan natte voeten. Als er weinig regen valt kun je ze af en toe water geven. Geef de planten zodra ze gaan bloeien een handje organische mest, maar overdrijf niet.
Dit is vooral nuttig op arme zandgrond, op kleigrond hebben ze niets extra’s nodig.
Zo groeit een gladiool
Gladiolen hebben onder de grond een stengelknol die beschermd wordt door een vezelachtige rok. De knol heeft een duidelijke basisschijf waar de wortels uitgroeien. Wel handig als de knol met de goede kant naar boven wordt geplant (de smalle kant).
Na het planten vormt de knol al snel wortels en speervormige uitlopers. Er is nog geen bloemaar te zien (een aar is een bloeiwijze die bestaat uit een hoofdas (bloemspil) met zittende bloemen).
Als de knol meer wortels maakt en de bladeren zich verder gaan ontwikkelen verschijnt er een platte groene bloemaar. Als de bladeren hun uiteindelijke hoogte bereiken dan groeit de aar nog verder en worden de afzonderlijke bloemknoppen langs de bloemsteel zichtbaar.
De onderste knoppen gaan verkleuren en de bloemen gaan in twee tot drie dagen van onder naar boven open. Verwijder de bloemsteel als alle bloemen verwelkt zijn.
Nette mensen verwijderen de uitgebloeide bloemen stuk voor stuk, maar nodig is dit niet. De bladeren groeien verder en zullen een nieuwe stengelknol maken boven op de uitgeputte moederknol.
Na het planten vormt de knol al snel wortels en speervormige uitlopers. Er is nog geen bloemaar te zien (een aar is een bloeiwijze die bestaat uit een hoofdas (bloemspil) met zittende bloemen).
Als de knol meer wortels maakt en de bladeren zich verder gaan ontwikkelen verschijnt er een platte groene bloemaar. Als de bladeren hun uiteindelijke hoogte bereiken dan groeit de aar nog verder en worden de afzonderlijke bloemknoppen langs de bloemsteel zichtbaar.
De onderste knoppen gaan verkleuren en de bloemen gaan in twee tot drie dagen van onder naar boven open. Verwijder de bloemsteel als alle bloemen verwelkt zijn.
Nette mensen verwijderen de uitgebloeide bloemen stuk voor stuk, maar nodig is dit niet. De bladeren groeien verder en zullen een nieuwe stengelknol maken boven op de uitgeputte moederknol.
Overwinteren – grootbloemige gladiolen
Laat de knollen van grootbloemige gladiolen niet in de grond zitten, maar graaf ze in het najaar op en laat ze drogen op een warme plek. Maak ze schoon en bewaar ze op een vorstvrije plaats in een kartonnen doos in droge turf of zaagsel. Kleinbloemige gladiolen kunnen tegen lichte vorst.
Dek ze bij strenge vorst af met vliesdoek, stro of een bladerdek. Of zet gladiolen die in een pot staan voor het gaat vriezen op een vorstvrije plaats. Zorg er wel voor dat de grond in de potten niet te nat is van de herfstregens. Beter is het om ze voor de ergste regen vast onder een afdakje te zetten.
Dek ze bij strenge vorst af met vliesdoek, stro of een bladerdek. Of zet gladiolen die in een pot staan voor het gaat vriezen op een vorstvrije plaats. Zorg er wel voor dat de grond in de potten niet te nat is van de herfstregens. Beter is het om ze voor de ergste regen vast onder een afdakje te zetten.
Grootbloemige en kleinbloemige gladiolen
Gladiolen zijn volgens de laatste inzichten verdeeld in twee groepen en dit zijn ook de twee groepen die wij aanhouden:
- de grootbloemige groep;
- en de kleinbloemige groep.
Net als bij dahlia’s en rozen zijn de kleuren van gladiolen enorm gevarieerd. En niet alleen wat de kleuren betreft, maar er is ook een enorme variatie in bloemvorm, bloemgrootte, groeiwijze en lengte.
Kleinbloemige gladiolen hebben zoals te verwachten kleinere bloemen, blijven lager en bloeien eerder. Zij staan nog het dichtst bij de wilde soorten. Kleinbloemige gladiolen worden 50-70 cm hoog en kunnen met enige zorg buiten in de grond overwinteren.
De allereerste kruising tussen de kleinbloemige soorten Gladiolus cardinalis en Gladiolus tristis, Gladiolus x colvillei werd in 1823 uitgevoerd door de Engelse kweker James Colville. Door het kruisen van deze wilde soorten ontstond er dus een cultivar geschikt voor onze Europese bodem.
Bijzonder is dat dit witbloeiende gladiooltje nog steeds onder deze naam op de markt is. Bloemen van de cultivar Gladiolus x colvillei ‘The Bride’ worden vaak voor bruidsboeketten gebruikt.
Later werden steeds mee kruisingen tussen steeds meer soorten uitgevoerd zodat er nu een groot aantal kleinbloemige gladiolen op de markt is. Zij passen mooi in de border en zijn ook uitstekende snijbloemen. Vaak worden deze gladiolen als mix verkocht, een mengsel in allerlei kleuren.
Aantrekkelijker is het om ze op naam aan te schaffen, dan kun je ze goed combineren met andere planten in de tuin of in potten. Ze zijn er in de mooiste kleuren en kleurcombinaties;
- helderrood met een wit randje,
- geel met rood,
- zalmroze
- en nog veel meer moois.
Kleinbloemige gladiolen is een verzamelnaam voor alle gladiolen die niet grootbloemig zijn. Ze worden in de handel ook wel ‘nanussen’, baby gladiolen of minigladiolen genoemd.
Bij gladiolen die nog terug te voeren zijn tot een soort wordt behalve de cultivarnaam ook de soortnaam vermeld.
Bij gladiolen die nog terug te voeren zijn tot een soort wordt behalve de cultivarnaam ook de soortnaam vermeld.
Snijbloemen
Gladiolen kunnen geplukt worden zodra de onderste knop open is. Zet de bloemen in een brandschone vaas en vul regelmatig water bij. Bij erg lange bloemstelen kan de bovenste knop verwijderd worden omdat deze niet altijd open zal komen. Het zijn indrukwekkende snijbloemen. Een vaas vol grootbloemige gladiolen kun je niet missen.
Met grootbloemige gladiolen kun je de mooiste boeketten maken. Ze hebben lange stelen en een dubbele rij bloemen. Gladiolen worden veel gebruikt als grafbloemen en vooral voor dit doel naar andere landen, zoals bijvoorbeeld Rusland, geëxporteerd. Hiervoor worden voornamelijk witte en rode gladiolen gebruikt. Maar ook voor feesten en partijen zijn gladiolen een dankbare bloem.
Met grootbloemige gladiolen kunnen alleen al door hun grootte en imposante verschijning enorme bloemstukken gemaakt worden die een grote ruimte kunnen vullen. Kleinbloemige gladiolen kunnen uitstekend met andere zomerbloemen gecombineerd worden.
Met grootbloemige gladiolen kun je de mooiste boeketten maken. Ze hebben lange stelen en een dubbele rij bloemen. Gladiolen worden veel gebruikt als grafbloemen en vooral voor dit doel naar andere landen, zoals bijvoorbeeld Rusland, geëxporteerd. Hiervoor worden voornamelijk witte en rode gladiolen gebruikt. Maar ook voor feesten en partijen zijn gladiolen een dankbare bloem.
Met grootbloemige gladiolen kunnen alleen al door hun grootte en imposante verschijning enorme bloemstukken gemaakt worden die een grote ruimte kunnen vullen. Kleinbloemige gladiolen kunnen uitstekend met andere zomerbloemen gecombineerd worden.
Bloemen
Gladiolen doen het dubbelop. Hun bloemen staan aan weerszijden van de stengel en één gladiool maakt de indruk van een hele bos bloemen. De bloemen zijn langs de bloemstengel geschikt in een aar. Een aar is een bloeiwijze die bestaat uit een hoofdas (bloemspil) met zittende bloemen.
Bloemen worden zittend genoemd als ze geen bloemsteeltje hebben. Bij gladiolen pluk je dus niet één bloem maar een bloeiwijze die bij grootbloemige gladiolen uit wel 20-30 bloemen kan bestaan. Elke bloem bestaat uit twee schutbladen. De gekleurde kelkbladen en de kroonbladen zien er hetzelfde uit en worden daarom bloembladen genoemd.
De gladiolen die we nu kennen zijn het resultaat van 150 jaar veredelen van een aantal wilde soorten. Uit al deze kruisingen werden de mooiste geselecteerd.
Bloemen worden zittend genoemd als ze geen bloemsteeltje hebben. Bij gladiolen pluk je dus niet één bloem maar een bloeiwijze die bij grootbloemige gladiolen uit wel 20-30 bloemen kan bestaan. Elke bloem bestaat uit twee schutbladen. De gekleurde kelkbladen en de kroonbladen zien er hetzelfde uit en worden daarom bloembladen genoemd.
De gladiolen die we nu kennen zijn het resultaat van 150 jaar veredelen van een aantal wilde soorten. Uit al deze kruisingen werden de mooiste geselecteerd.
Enorme diversiteit
Jarenlang werden de wilde gladiolen van tropisch Afrika en zuidelijk Afrika beschouwd als een niet te identificeren nachtmerrie. De planten waren zo enorm verschillend dat er heel wat gladiolensoorten bij de verkeerde familie terechtkwamen.
Met meer dan 250 soorten is Gladiolus een van de grotere plantengeslachten ter wereld. In de lissenfamilie, de Iridaceae waartoe ook de gladiolen horen, spant de Iris echter met 300 soorten de kroon. Maar het indrukwekkende aantal soorten van de gladiolen zegt niets over de diversiteit van de plant wat betreft groeiwijze, bloemkleur en bloemvorm.
De planten variëren van 30 cm hoge dwergsoorten van de halfwoestijnen in het westen van zuidelijk Afrika tot giganten van meer dan 2 meter hoog in de vochtiger delen van zuidelijk Afrika.
De diversiteit van de bloemen is zo groot dat een aantal soorten lang tot andere geslachten werden toegeschreven.
Met meer dan 250 soorten is Gladiolus een van de grotere plantengeslachten ter wereld. In de lissenfamilie, de Iridaceae waartoe ook de gladiolen horen, spant de Iris echter met 300 soorten de kroon. Maar het indrukwekkende aantal soorten van de gladiolen zegt niets over de diversiteit van de plant wat betreft groeiwijze, bloemkleur en bloemvorm.
De planten variëren van 30 cm hoge dwergsoorten van de halfwoestijnen in het westen van zuidelijk Afrika tot giganten van meer dan 2 meter hoog in de vochtiger delen van zuidelijk Afrika.
De diversiteit van de bloemen is zo groot dat een aantal soorten lang tot andere geslachten werden toegeschreven.
Abessijnse gladiool
De Abessijnse gladiool is een van de gladiolensoorten die een tijdlang verkeerd benaamd is geweest als Acidanthera murielae. Tegenwoordig wordt de Abessijnse gladiool echt als een gladiool erkend en heet: Gladiolus murielae. Deze vreemde eend in de bijt, die in het wild in Ethiopië (voorheen Abessinië) voorkomt, bloeit in augustus-september met geurende witte bloemen met een donkerpaarse markering.
Zet de plant in een pot op het terras en laat je verrassen door de heerlijke avondgeur. Plaats deze gladiool die niet hoger wordt dan 60 cm in de winter met pot en al op een vorstvrije plaats. Wie eenmaal deze sierlijke bloem met de heerlijke geur heeft ontdekt kan niet meer zonder. Overwinteren in de volle grond is geen succes.
Als je de knollen eruit haalt bewaar ze dan op een warme plaats of schaf volgend jaar nieuwe aan, ze zijn er mooi genoeg voor. De plant werd door de Engelse plantenjager Ernest Wilson ontdekt en vernoemd naar zijn dochter Muriel Wilson. Zie hieronder de Gladiolus Murilae.
Zet de plant in een pot op het terras en laat je verrassen door de heerlijke avondgeur. Plaats deze gladiool die niet hoger wordt dan 60 cm in de winter met pot en al op een vorstvrije plaats. Wie eenmaal deze sierlijke bloem met de heerlijke geur heeft ontdekt kan niet meer zonder. Overwinteren in de volle grond is geen succes.
Als je de knollen eruit haalt bewaar ze dan op een warme plaats of schaf volgend jaar nieuwe aan, ze zijn er mooi genoeg voor. De plant werd door de Engelse plantenjager Ernest Wilson ontdekt en vernoemd naar zijn dochter Muriel Wilson. Zie hieronder de Gladiolus Murilae.
Een zegen of een vloek
Er zijn twee groepen mensen in de plantenwereld.
Groep een
De ene groep vindt dat de gladiolen die al meer dan tweehonderd jaar gekweekt zijn de grootste bijdrage van zuidelijk Afrika is op het tuinbouwgebied over de hele wereld.
Groep twee
De andere groep vindt dat het 150 jaar veredelen en selecteren van gladiolen een grote mislukking is en alleen maar geresulteerd heeft in grootbloemige, langstelige en ontegenzeggelijk mooie planten, maar die in niets meer lijken op de wilde gladiolensoorten.
De waarheid ligt zoals meestal in het midden.
Bestuiving
Veredelaars hebben voor planten gezorgd die het in ons klimaat goed doen, afgezien van het feit dat ze (meestal) niet winterhard zijn. Zouden we alleen de soorten geïmporteerd hebben, dan hadden ze zich waarschijnlijk niet in stand kunnen houden.
Hier komt het bestuivingsverhaal om de hoek kijken en dat is pas echt ingewikkeld. Wat blijkt is dat de gladiolensoorten bestoven worden door insecten of zelfs door vogels die gelokt worden door de al dan niet moeilijk bereikbare nectar.
Bijen, vliegjes, vlinders en honingvogels zorgen in het land van herkomst voor de bestuiving. Botanici hebben de reden ontdekt waarom er zoveel verschillende insecten nodig zijn om zoveel verschillend gebouwde bloemen te bestuiven.
De meeste gladiolensoorten komen in zuidelijk Afrika voor waar het in de winter veel regent. Als na een koude, natte winter alle bloemen massaal gaan bloeien dan zou het kunnen zijn dat er niet genoeg bijen zijn om die bloemenzee te bestuiven.
Vandaar dat de verschillende soorten gladiolen elk met hun eigen kleur, vorm en geur de aandacht van de bijpassende insecten proberen te trekken.
En daarom is de diversiteit van het geslacht Gladiolus zo enorm groot en is het mogelijk om door veredelen voor zoveel variatie te zorgen.
Hier komt het bestuivingsverhaal om de hoek kijken en dat is pas echt ingewikkeld. Wat blijkt is dat de gladiolensoorten bestoven worden door insecten of zelfs door vogels die gelokt worden door de al dan niet moeilijk bereikbare nectar.
Bijen, vliegjes, vlinders en honingvogels zorgen in het land van herkomst voor de bestuiving. Botanici hebben de reden ontdekt waarom er zoveel verschillende insecten nodig zijn om zoveel verschillend gebouwde bloemen te bestuiven.
De meeste gladiolensoorten komen in zuidelijk Afrika voor waar het in de winter veel regent. Als na een koude, natte winter alle bloemen massaal gaan bloeien dan zou het kunnen zijn dat er niet genoeg bijen zijn om die bloemenzee te bestuiven.
Vandaar dat de verschillende soorten gladiolen elk met hun eigen kleur, vorm en geur de aandacht van de bijpassende insecten proberen te trekken.
En daarom is de diversiteit van het geslacht Gladiolus zo enorm groot en is het mogelijk om door veredelen voor zoveel variatie te zorgen.
Deel je vragen
Wij vinden het leuk inspiratie van jou als lezer te ontvangen. Heb je zo na het lezen van dit artikel nog onbeantwoorde vragen? Of wil je gewoon laten weten wat je ervan vindt? Deel het me ons! We horen het graag.
Ja, ik heb vragen